Arteterapia – terapia przez sztukę

Arteterapia (art therapy) względnie artterapia – pochodzi od wyrazów: ars (sztuka), therapeuin (lecznie) – leczenie przez sztukę. Terapia przesz sztukę. Termin „arteterapia” składa się z dwóch równoważnych części (bardziej widoczne jest to w języku angielskim: „art therapy”), co sugeruje, że jest to działanie bazujące na dwóch równoważnych elementach: sztuce (twórczości) i terapii. W wąskim znaczeniu jest to terapia z użyciem sztuk plastycznych, rysunek, malarstwo, lepienie, rzeźba, tkanina artystyczna, kolaż. Nosi ona nazwę plasykoterapii lub terapii malarskiej, w szerokim znaczeniu obejmuje: muzykoterapię, choreoterapię biblioterapię, a ponadto działania terapeutyczne z wykorzystaniem teatru, filmu oaz sztuk plastycznych takich jak: malarstwo, rzeźba, grafika i inne.
Arteterapia jest elementem psychoterapii traktującą media artystyczne jako podstawowy sposób komunikacji. Dzięki tej metodzie uczestnik arteterapii może lepiej zrozumieć siebie oraz naturę swoich problemów i trudności. To z kolei może prowadzić do pozytywnej trwałej zmiany w jego postrzeganiu siebie, w aktualnych relacjach oraz ogólnie rozumianej jakości życia.
Głównym celem arteterapii jest umożliwienie uczestnikowi dokonania zmiany, wzrostu, rozwoju osobistego poprzez stosowanie materiałów artystycznych w bezpiecznych i sprzyjających ku temu warunkach.
Kluczową rolę w arteterapii odgrywa relacja terapeutyczna, która zachodzi pomiędzy uczestnikiem i dziełem. Ta forma terapii może być szczególnie użyteczna dla osób, które mają trudności z wyrażaniem swoich myśli i uczuć drogą werbalną. Podstawowym celem arteterapii jest ujawnienie zahamowań blokujących poznanie, uczenie się, rozwój zdolności, kształtowanie osobowości. Jej założeniem jest odkrycie nowych możliwości i osiągnięcie zmian w zachowaniu.
Metoda ta związana jest z twórczością. Pozwala ona na wspieranie wszechstronnego rozwoju osobowości dziecka poprzez jego naturalną i spontaniczną ekspresję twórczą. Ważny jest sam proces twórczy i jego wpływ na psychikę ucznia. Ekspresja twórcza oddziałuje na wszechstronny rozwój człowieka, w szczególności jest związana z rozwojem emocjonalnym. Arteterapia rozwija również wyobraźnię. Poznanie siły własnej wyobraźni daje poczucie zdolności do samodzielnego kreowania świata i rzeczywistości.

Arteterapia opiera się na założeniu, że proces twórczy ma służący autoekspresji, pomaga dzieciom i dorosłym rozwiązywać problemy i konflikty, także wewnętrzne, kierować własnym zachowaniem, emocjami, rozwijać umiejętności interpersonalne, redukować stres, podnosić samoocenę i samoświadomość.
Proces arteterapii może zachodzić dzięki temu, że większość ludzkich uczuć, emocji a także myśli tkwiących w podświadomości wyraża się raczej w obrazach niż w słowach. Techniki, jakimi posługuje się arteterapia, wykorzystują fakt, że każdy człowiek posiada ukrytą zdolność projekcji swoich wewnętrznych konfliktów w postaci wizualnej.
Istotą arteterapii nie są wartości estetyczne niesione przez wytworzone dzieła – osoby biorące w niej udział nie muszą być uzdolnione artystycznie. Ważne jest odczytywanie powstałych obrazów i prac w celu głębszego zrozumienia swoich problemów czy trudności. Arteterapia może być stosowana względem osób niezależnie od wieku, poziomu wykształcenia, zdolności, stanu zdrowia. Sztuka może być tutaj wykorzystana zarówno w celach diagnostycznych jak i terapeutycznych. Sztuka jest odbiciem ludzkich marzeń, ideałów, wartości i dążeń. W niej ujawniają się ludzkie uczucia i emocje zarówno pozytywne, jak i negatywne. Pełni funkcję katharsis. Arteterapia pomaga uzewnętrznić emocje, pragnienia, dążenia, myśli. Jest formą komunikacji z samym sobą i z innymi ludźmi. W trakcie zajęć możliwa staje się zmiana sposobu odbioru otaczającej rzeczywistości. Dzięki niej dziecko lub osoba dorosła zaczyna nabierać dystansu w stosunku do własnych, niekiedy trudnych przeżyć, uczuć i doświadczeń. Dzięki arteterapii można kształtować i rozwijać inteligencję emocjonalną a szczególnie takie jej aspekty, jak identyfikowanie własnych stanów emocjonalnych oraz wyrażanie ich w społecznie akceptowany, nieraniący innych sposób. Ponadto wzmacnia przekonanie, iż można bez poczucia winy i lęku przed karą przyznać się do przeżywania buntu, cierpienia i wielu innych negatywnych emocji.
Sztuka pomaga kształtować osobowość dziecka – z jednej strony stwarza możliwość ujawnienia stłumionych uczuć, zaś z drugiej strony przejmuje nad nimi kontrolę i uwalnia od napięć. Wpływa również na samoocenę i poczucie własnej wartości. Jest sposobem porozumienia z sobą i innymi. Arteterapia jest doskonałą techniką wspomagającą proces biblioterapeutyczny, szczególnie w pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Oprac. Katarzyna Kucharzewska

Bibliografia:
1. Arteterapia : narodziny idei, ewolucja teorii, rozwój praktyki / Wita Szulc. – Warszawa : Wydaw. Difin, 2011
2. Arteterapia – ocal w dziecku artystę / Joanna Zużałek // Bliżej Przedszkola. – 2014, nr 9, s. 76-77
3. Arteterapia w pracy pedagoga : teoretyczne i praktyczne podstawy terapii przez sztukę / Joanna Gładyszewska-Cylulko. – Kraków: Wydaw. „Impuls”, 2011
4. Arteterapia w przedszkolu, czyli jak poznawać dziecko za pomocą sztuki / Joanna Fronczak // Wychowanie w Przedszkolu. – 2015, nr 10, s. 2-5
5. Arteterapia w teorii i praktyce / Ewelina J. Konieczna. – Kraków : Oficyna Wydaw. „Impuls”, 2003
6. Echa ekspresji : kulturoterapia w andragogice specjalnej / Beata Borowska-Beszta. – Kraków : Oficyna Wydaw. „Impuls”, 2008
7. Rozwojowa kreska : ćwiczenia plastyczne z elementami arteterapii / Ewa Baranowska-Jojko. – Gdańsk : Wydaw. HARMONIA, 2012
8. Terapia zajęciowa / Ewa Baum. – Warszawa : Fraszka Edukacyjna, 2009