Dunikowski Franciszek Xawery

Dunikowski Franciszek Xawery; rocznica śmierci. Ur. 24 listopada 1875 w Krakowie, zm. 26 stycznia 1964 w Warszawie: polski rzeźbiarz, malarz i pedagog. Pochodził z zubożałej szlachty. Jego ojciec Mieczysław pracował jako nadkonduktor kolei warszawsko-wiedeńskiej. Edukację rozpoczął w Szkole Technicznej w Warszawie. W 1896 przyjechał do Krakowa studiować w Szkole Sztuk Pięknych u rzeźbiarzy: Alfreda Dauna w latach 1896–1899 i Konstantego Laszczki 1899–1903. Po studiach wyjechał do Warszawy, aby objąć stanowisko profesora rzeźby w Szkole Sztuk Plastycznych. W roku 1905, w restauracji Lijewskiego w Warszawie postrzelił śmiertelnie atakującego go malarza Wacława Pawliszaka, któremu wcześniej odmówił dania satysfakcji. Później został zwolniony z aresztu za kaucją w wysokości 2 tys. rubli. W 1908 z nieformalnego związku z Sarą Lipską urodziło się jedyne dziecko Xawerego Dunikowskiego, córka Maria Xawera. W Warszawie pracował do roku 1910, po czym wyjechał do Krakowa. W 1914 r. wyjechał na stypendium do Londynu. Kolejne lata spędził w Paryżu, służył w Legii Cudzoziemskiej. W roku 1922 wrócił do Polski aby objąć katedrę rzeźby w krakowskiej ASP. Postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 20 września 1930 został mianowany profesorem zwyczajnym rzeźby. Do grona uczniów Dunikowskiego zaliczali się, m.in.: Jerzy Bandura, August Dyrda, Zygmunt Gawlik, Józef Gosławski, Maria Jarema, Ludwik Konarzewski junior, Marian Konieczny, Jacek Puget, Henryk Wiciński oraz Jerzy Bereś. W okresie międzywojennym otrzymał wiele prestiżowych nagród, wykonał setki realizacji, które przyniosły mu międzynarodową sławę. W 1936 r. otrzymał nagrodę plastyczną Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Z dzieł, z tego okresu można wymienić postacie czterech ewangelistów na gmachu Seminarium Śląskiego w Krakowie z 1927 r., głowy wawelskie z lat 1925–1927 i pomnik prezydenta Krakowa Józefa Dietla z roku1936. Przez większą część okresu okupacji był więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie trafił po aresztowaniu w roku 1940. Po wojnie, w latach 1945–1955, kierował katedrą rzeźby w krakowskiej ASP. W 1955 r. na stałe przeniósł się do Warszawy. W roku1959 został profesorem i kierownikiem katedry rzeźby w Państwowej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu. Z powojennych realizacji Dunikowskiego należy wymienić: Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny 1955, powstały w wyniku przebudowania niemieckiego mauzoleum. Z obrazów warto wspomnieć Portret córki z 1924 r. i Autoportret w stroju mandaryna z roku 1935. W Krakowie mieszkał w latach 1938–1940 i 1945–1955 przy ulicy Karmelickiej 27. Na fasadzie kamienicy znajduje się tablica upamiętniająca artystę. Został pochowany w Alei Zasłużonych Powązkowskiego Cmentarza Wojskowego w Warszawie. Wybrane kompozycje: Macierzyństwo 1900, Tchnienie 1901, Fatum 1904, cykl Kobiety brzemienne 1906, Grobowiec Bolesława Śmiałego 1917, Autoportret 1917, cykl Głowy Wawelskie 1925–1926, Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej,  Pomnik Żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego w Warszawie 1963.

Źródła:
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/764576,Wystrzalowy-epizod-w-zyciu-Xawerego-Dunikowskiego, https://czasnawnetrze.pl/pasje/sztuka/13540-xawery-dunikowski-rzezby-i-skandale,
https://culture.pl/pl/tworca/xawery-ksawery-dunikowski,
https://mnk.pl/fotogalerie/dziela-xawerego-dunikowskiego,
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Dunikowski-Ksawery;3894901.html