Estreicher Józef Teofil Karol

Estreicher Józef Teofil Karol, starszy; rocznica śmierci. Z cyklu: Bibliotekarze…i nie tylko.  Ur. 22 listopada1827, Kraków; zm. 30 września 1908, Kraków. Z wykształcenia filolog oraz przez długie lata po ukończeniu kierunkowych studiów czynny zawodowo prawnik. Historyk literatury i teatru, krytyk literacki, ale przede wszystkim bibliograf, zasłużony dla wszystkich nauk humanistycznych. Wprowadził do polskiej teorii bibliografii pojęcie „hasło”, jako wyraz szeregujący w układzie alfabetycznym opis egzemplarza, z uwzględnieniem adresu wydawniczego, formatu bibliograficznego, objętości dzieła, aktualnego właściciela oraz odsyłaczy przedmiotowych. Był wieloletnim dyrektorem Biblioteki Jagiellońskiej. Przez całe życie związany z teatrem, który darzył wielkim zainteresowaniem. Pasję tę realizował i konkretyzował w opracowaniach monograficznych Teatra w Polsce, w przekładach dzieł dramatycznych, pisaniu własnych utworów na scenę lub wierszy o aktorach, ale przede wszystkim w licznych artykułach i rozprawach poświęconych różnym aspektom życia teatralnego. Studia w Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego 1843-1845 rozpoczął w wieku 16 lat. Szczególną uwagę poświęcał wykładom z literatury polskiej i powszechnej, historii starożytnej oraz bibliografii. W roku 1845 podjął też studia prawnicze. Po uzyskaniu dyplomu w 1848 r. rozpoczął pracę w wyuczonym zawodzie jako aplikant w Trybunale Cywilnym i Kryminalnym w Krakowie, gdzie w latach 1849-1850 odbył również praktyki adwokackie i prokuratorskie, by następnie zostać adiunktem w Sądzie Lwowskim 1855-1862 i notariuszem w Sądzie w Wojniczu 1862. W tym czasie intensywnie interesował się językiem złoczyńców i poświęcał temu rozprawy naukowe. Gdy tylko okazało się, że dalsza droga prawniczej kariery nie prognozowała już nadziei na awans i rozwój, głównie z powodu postawy i poglądów politycznych Karola Estreichera, bez zwłoki zmienił profesję i oddał się swemu powołaniu, a więc pracy naukowo-badawczej. Po przenosinach z rodziną do stolicy w listopadzie 1863 objął stanowisko podbibliotekarza, zastępcy kierownika w Bibliotece Szkoły Głównej Warszawskiej. Jego najpilniejszym zadaniem stało się uporządkowanie i opracowanie księgozbioru liczącego około 200 tysięcy woluminów. Jednocześnie powierzono mu funkcję adiunkta w Wydziale Filologiczno-Historycznym Szkoły Głównej. W działalności dydaktycznej zajmował się m.in. teorią bibliografii, którą definiował jako naukę umiejętnego badania, opisywania, klasyfikowania i oceniania ksiąg oraz jako znajomość utworów piśmienniczych wszystkich ludów i wieków. Po uzupełnieniu studiów filologicznych w 1867 uzyskał w Szkole Głównej Warszawskiej stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy Günther Zainer i Świętopełk Fiol. Jednak w związku z postępującą po upadku Powstania Styczniowego rusyfikacją uczelni, napiętnowany za poglądy Karol Estreicher musiał opuścić stolicę. W 1868 przyjął stanowisko dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej w rodzinnym Krakowie. Swe obowiązki pełnił tu do dobrowolnej emerytury, na którą przeszedł w roku 1905. W ciągu 37 lat jego pracy nastąpiła znaczna poprawa warunków lokalowych placówki, w której trzykrotnie powiększyła się liczebność zbiorów  do około 180 tysięcy woluminów, 6 tys. rycin, 1 tys. map i kilku tysięcy rękopisów. Dział poloników rozrósł się do blisko 80 tysięcy egzemplarzy, a utworzenie nowych działów: grafiki, muzyki, druków ulotnych spowodowało, że krakowska książnica stała się cenioną w kraju i za granicą placówką aktywnej pracy naukowej. Karol Estreicher był współpracownikiem wielu instytucji kulturalnych i naukowych. Od 1861 należał do Krakowskiego Towarzystwa Naukowego, a od 1872 do powstałej wówczas Akademii Umiejętności. Pracował także w Komisji Teatralnej przy Radzie Miasta i zajmował się ocenianiem sztuk w organizowanych wówczas konkursach dramatycznych. W 1881r. otrzymał Order Żelaznej Korony 3 klasy za zasługi dla kultury. Natomiast z inicjatywy Koła Literackiego we Lwowie przyznano mu w roku 1889 medal z napisem: Za Bibliografię Polską 16, 17, 18 i 19 wieku. Ziomkowie. Karol Estreicher wiele uwagi poświęcał teatrowi, ale jego największym dziełem, którego wizjonerski charakter natchnął i zainspirował wielu przyszłych badaczy następców nie tylko z najbliższej rodziny, pozostają prace związane z przygotowywaniem i opracowaniem Bibliografii Polskiej. Materiały do niej zaczął gromadzić już w roku 1848, a studia nad bibliografią druków polskich i z Polską powiązanych zintensyfikował podczas pobytu w Warszawie. W 1868 r. zakończył przygotowanie do druku Bibliografii polskiej 19 stulecia, jednak opublikowanie jej w Królestwie Kongresowym okazało się niemożliwe. Pod groźbą procesu sądowego prób podjęcia druku zakazał Teodor Witte, kurator Okręgu Naukowego Warszawskiego, nadzorujący Szkołę Główną metodycznie przekształcaną w wyniku popowstaniowych represji w rosyjski uniwersytet. Praca Karola Estreichera została uznana przez urzędników za separatystyczną i podejrzaną politycznie. Znacznie lepsze warunki do ogłaszania Bibliografii Polskiej uczony uzyskał w autonomicznej wobec zaborcy Galicji, gdzie jako bibliotekarz i dyrektor książnicy uniwersyteckiej mógł bez przeszkód kontynuować badania. W wyniku wieloletniej pracy wydawał w Krakowie kolejne tomy Bibliografii polskiej 19 stulecia oraz Bibliografię polską 15 i 16 stulecia, której początek opracował wspólnie z Janem Szlachtowskim. Za życia autora ukazały się łącznie 22 tomy Bibliografii Polskiej. Dla teatrologa szczególne znaczenie ma dorobek Karola Estreichera jako biegłego i metodologicznie wprawionego historyka teatru. Badacz sam podkreślał, że teatr był zawsze głównym obszarem jego zainteresowań, a sztuka teatralna stanowiła przedmiot jego fascynacji od wczesnej młodości. Informacje bezcenne dla osób zainteresowanych historią teatru i dramatu polskiego zawiera opracowany przez uczonego trzeci zeszyt Bibliografii polskiej 19 stulecia opublikowanej w 1871, które kończy hasło: Dramat – dramatycy. Jednak najważniejsze dzieło Estreichera o historii polskiego teatru to kilkutomowa monografia Teatra w Polsce, wydana po raz pierwszy za życia autora na własny koszt, a trzy pierwsze tomy ukazały się w latach 1873-1879. Historycy teatru z entuzjazmem nazwali ją od razu pierwszym słownikiem teatru polskiego lub teatralnym słownikiem Lindego. Trwałość ustaleń i wartość dokumentacyjna dzieła Karola Estreichera na temat historii teatru zaznacza się i obecnie, a każdy badacz dziejów polskiej sceny rozpoczyna swoje poszukiwania od sprawdzenia, „co i czy” na interesujący go temat można znaleźć w opublikowanych tomach Teatrów w Polsce. Karol Estreicher był też autorem wielu artykułów prasowych o tematyce teatralnej i wierszy poświęconych sztuce teatru. Sam pisywał dramaty, ale wywierał też duży wpływ na rozwój sztuki dramatopisarskiej jako juror krakowskich konkursów dramatycznych. Oceniał je m.in. z dyrektorem teatru w Krakowie Stanisławem Koźmianem, z redaktorem naczelnym Czasu i recenzentem teatralnym Antonim Kłobukowskim, historykiem literatury Stanisławem Tarnowskim czy poetą Adamem Asnykiem. Starał się wzbogacić repertuar miejscowych teatrów i przekładał na język polski literaturę dramatyczną z francuskiego, niemieckiego, włoskiego i hiszpańskiego. Najczęściej sięgał po utwory francuskie, a wśród nich po komedie popularnego dramaturga i librecisty dziewiętnastowiecznego Augustina Eugène’a Scribe’a. Łącznie wykonał 34 przekłady. Kilka przykładów prac: O widowiskach w Krakowie z roku 1852, Modrzejewska w Ameryce 1888, Drużyny teatralne 1899, Teatr w Zakopanem 1900, Adam Mickiewicz. Rys biograficzny 1863, O bibliografii 1865.

Źródło:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Karol_Estreicher_(starszy),
https://prenumeruj.forumakademickie.pl/fa/2011/02/estreicherowie/,
https://www.polskieradio.pl/7/4459/Artykul/1454416,Opowiesc-o-niezwyklym-rodzie-Estreicherow,
https://culture.pl/pl/artykul/estreicherowie-na-strazy-polskiej-kultury,
http://www.encyklopediateatru.pl/osoby/82522/karol-estreicher