Mała retrospektywa… Pejzaże. Malarstwo Barbary Czarnockiej
12 kwietnia 2024 roku w późnych godzinach popołudniowych hol pierwszego piętra budynku Regionalnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli WOM i Publicznej Biblioteki Pedagogicznej w Częstochowie, wypełnił się kilkudziesięcioma osobami przybyłymi aby wziąć udział w wernisażu wystawy pejzaży częstochowskiej malarki Barbary Czarnockiej.
Ekspozycja z pewnością nie jest typową retrospektywą dorobku plastycznego autorki obrazów, ponieważ nie zawiera innych tematów podejmowanych w aktach twórczych przez Barbarę Czarnocką: martwej natury czy portretu. Natomiast chronologicznie ukazuje, w przestrzeni kilkunastu lat, pejzaże, które stały się wiodącym i ukochanym motywem wielu, wielu obrazów malowanych techniką olejną, akwarelową lub pastelową. Stąd, tytuł wystawy Mała retrospektywa…Pejzaże, nie jest chybiony.
Barbara Czarnocka jest absolwentką Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Częstochowie. Dzisiaj Szkoła ta nosi imię wielkiego i wybitnego polskiego malarza oraz pedagoga Jacka Malczewskiego. Ukończyła wydział ceramiki artystycznej, a jej nauczycielami byli między innymi: Czesław Dukat i Stanisław Łyszczarz. Obrazy tworzy od kilkudziesięciu już lat, ale eksponuje, wystawia je zaledwie od kilkunastu. W latach 2010-2012 czterokrotnie aranżowała swe dzieła w kawiarnianej Galerii Cafe, w Częstochowie. W roku 2017 pejzaże jej autorstwa brały udział w wystawie poplenerowej zorganizowanej przez Publiczną Bibliotekę Pedagogiczną RODN WOM w Częstochowie wraz z Gminnym Ośrodkiem Kultury we Wręczycy Wielkiej.
Swoje kompozycje pejzażowe malarka tworzy przede wszystkim w plenerach dziewiczej jeszcze przyrody, a także w zaciszu swojego mieszkania-pracowni. W nim wykańcza pejzaże lub ustawia martwe natury z ukochanymi bukietami kwiatów, owocami, a nawet warzywami. W twórczości artystka sięga do tradycji realistycznej szkoły pejzażu polskiego, jak i europejskiego, światowego. Pewnie czerpie także z doświadczeń impresjonistów, wrażeniowo i emocjonalnie zatrzymujących przeżycia na powierzchniach malarskich, zaczerpniętych z obcowań, z żywą naturą.
Pejzaż, to inaczej malarstwo krajobrazowe czyste, inspirowane wsią, łąkami, lasami, rzekami, niebem i ziemią. Ale, pejzaż to także ukazanie miasta z jego specyfiką urbanistyczną, architektoniczną, przeplataną jedynie zielenią trawników i parków. To weduta. A, w twórczości Barbary Czarnockiej ten rodzaj tematyki mogę przypisać pejzażowi topograficznemu, ukazującemu konkretny motyw, fragment natury. Kontrastem dla niego jest tzw. pejzaż wyobraźni, fantastyczny. Sporadycznie jawi się wśród dorobku malarskiego Czarnockiej marina, czyli krajobraz morski lub sztafaż, czyli pejzaż z postacią zwierzęcia lub człowieka.
Już w starożytności do końca 16 wieku pejzaż spełniał rolę tła w ikonografiach: religijnej, mitologicznej, historycznej. Był chociażby wykorzystany jako dekoracja w ściennym malarstwie pompejańskim okresu hellenistycznego. Dopiero czas Odrodzenia, Renesansu przyniósł wyzwolenie pejzażu do samodzielnego istnienia w obrazach. Znaczący i decydujący wpływ dla ewolucji tej sztuki miało silne zainteresowanie światem przyrody. Pierwowzory pejzaży samodzielnych historia sztuki odnotowała w 2 połowie 16 wieku w malarstwie niderlandzkim. Apogeum rozkwitu pejzażu zdecydowanie przypadło w wieku 17-tym. Kształtowanie się odmian, teoretycznych założeń rozwijającego się nowego rodzaju malarstwa przyspieszyło znacznie w wieku 18-tym. Jednym z najbardziej znaczących ówczesnych pejzażystów był niewątpliwie anglik William Turner. Natomiast wiek 19-ty dał możliwości dla wykreowania pejzażu współczesnego, nam bardzo bliskiego. We Francji, nieopodal Paryża działała tzw. Szkoła z Barbizon, skupiająca twórców malujących przede wszystkim realistyczne pejzaże wiejskie. Była to kolonia artystyczna skupiona na skraju Lasu Fontainebleau, we wsi Barbizon. Założycielami i pomysłodawcami powstania tego ugrupowania artystycznego byli między innymi malarze: Camille Corot i Théodore Rousseau. Od roku 1849 do kolonii przynależał wielki Jean-Franҫois Millet. Barbizończycy zamieszkiwali wioskę od lat 40-tych 19 stulecia. Ta francuska kolonia twórcza wchłaniała cudzoziemców, malarzy z Belgii, Rumunii i Polski. Józef Szermentowski, nasz wybitny malarz pejzażysta pozostawał pod urokiem malarstwa z Barbizon i wiele jemu zawdzięczał. Następne, powstałe kierunki: impresjonizm oraz postimpresjonizm przejęły po swych poprzednikach pejzaż, jako najważniejszy z tematów malarskich. Najwięksi twórcy pejzażu: Camille Pissarro, Auguste Renoir, Alfred Sisley, Claude Monet, Maurice Utrillo, Pierre Bonnard, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Cybis, Hanna Rudzka-Cybis, Marian Szczyrbuła, Czesław Rzepiński, Józef Wasiołek, Jan Stanisławski, Stanisław Kamocki, Stanisław Czajkowski, Stefan Filipkiewicz, Henryk Szczygliński, Alfons Karpiński. Sztuka wieku 20-go zaadoptowała pejzaż dla takich kierunków, jak: surrealizm, ekspresjonizm, fowizm, czy kubizm.
Sztuka pejzażu Barbary Czarnockiej najbardziej bliska jest estetyce Szkoły z Barbizonu i polskiego realizmu: Józefa Chełmońskiego, Juliana Fałata, Stefana Chabrowskiego. Artystka podobnie do Barbizończyków ukształtowała specyficzny model krajobrazu osobistego, intymnego, odnosząc się w romantycznym nastroju twórczego ducha do rodzimej natury. W konsekwencji następuje zdecydowane odejście od idealizowanego, tradycyjnego pejzażu akademickiego na rzecz studium plenerowego realizowanego bezpośrednio przed motywem. Prawie każdy tytuł obrazu Czarnockiej zawiera nazwę miejscowości lub krainy geograficznej, w której powstał: Prusicko, Załęcze Małe, Zima w Zakrzówku, Przepiórka, W drodze do pastwiska. Lgota, W połowie drogi do Olsztyna, Bałtyk-Adriatyk. Częstochowa, Zalew w Poraju, Zaborze koło Częstochowy.
Barbara Czarnocka w swych kreacjach pejzażowych łączy niezwykle precyzyjny i wyrafinowany warsztat realistki z nerwem oraz impetem kładzionego na podłożu malarskim śladu pędzla. Obszary malarskie zbudowane lokalnie ożywia drgającymi i świecącymi, niezwykle żywymi pociągnięciami narzędzia malarskiego. W ogólnych gamach obrazy utrzymuje w zestawieniach barw spokojnych, często tzw. ziemistych, takich, których używali Barbizończycy. W wyniku nawarstwiania, przecierania następnych, kolejnych warstw barwnych, malarka uzyskuje ożywienie kolorystyczne jakże stonowanych plam. Dochodzi do gier barwnych, ferry świateł i cieni, wydobywania pejzażowych perspektyw: malarskiej, powietrznej, zbieżnej, kulisowej. Barbara Czarnocka równoważy w pejzażach poziomy rysunku, linii z plamami kolorów, ekspresji z wyciszeniem nostalgii.
Wystawa pejzaży autorstwa Barbary Czarnockiej pełni rolę inspiracji dla warsztatów literacko-plastycznych o tematyce pejzażowej, skierowanych do uczniów klas szkoły podstawowej, średniej, a nawet do seniorów.
Pejzaże Barbary Czarnockiej – relacja TV Orion
Tekst i zdjęcia: Marek Czarnołęski
