Jan Matejko

Na wniosek Muzeum Narodowego w Krakowie Senat RP ustanowił Jana Matejkę patronem roku 2023. W uzasadnieniu decyzji napisano, że malarz „konsekwentnie realizował misję artysty i prezentował postawę obywatelskiej służby narodowi”. Ustawa wyznaczająca rok 2023 rokiem Jana Matejki wskazuje również, że ,,twórczość artysty wspierała dążenia Polaków do odzyskania niepodległości.”

Uchwała: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20220001123/O/M20221123.pdf

Jan Matejko to jeden z najwybitniejszych polskich malarzy, który swoją historiozoficzną twórczością zyskał uznanie na całym świecie. Żyjący w XIX w. artysta był gorącym patriotą, a jego dzieła wyjątkowym wyrazem idei niepodległościowych.

Najsłynniejsze obrazy Jana Matejki przedstawiają chwile świetności Rzeczypospolitej, która w XIX w. znalazła się pod zaborami. Swoją twórczością artysta pragnął krzepić serca Polaków i podsycać ich wiarę w dążenie do odzyskania suwerenności. Obrazy historyczne Jana Matejki już za jego życia były znane i cenione w całej Europie. Malarz zdołał silnie zamanifestować polskość na arenie międzynarodowej w czasach, gdy Polska zniknęła z mapy świata.

Kim był Jan Matejko?

Jan Matejko urodził się w 1838 r. w Krakowie. W 1858 r. ukończył tam Szkołę Sztuk Pięknych, następnie kształcił się w Monachium i w Wiedniu. Już młodzieńcze dzieła Matejki zyskały międzynarodowe uznanie, a artystę okrzyknięto jednym z najwybitniejszych twórców malarstwa historycznego w Europie. Stworzył on ponad trzysta obrazów olejnych oraz setki rysunków i szkiców. Jest też autorem polichromii kościoła Mariackiego w Krakowie. Swoje obrazy Matejko wielokrotnie prezentował na wystawach w najważniejszych europejskich ośrodkach kultury. Zdobył liczne prestiżowe nagrody i odznaczenia oraz został honorowym członkiem wielu akademii artystycznych. W 1873 r. mianowano go dyrektorem krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Funkcję tę pełnił do końca życia. Uczniami Jana Matejki byli wybitni twórcy Młodej Polski, m.in. Stanisław Wyspiański, Jacek Malczewski i Józef Mehoffer. Ponadto Matejko angażował się w prace związane z konserwacją krakowskich zabytków. Zmarł w 1893 r. w Krakowie.

Życiorys Matejki a jego twórczość

Jan Matejko był synem czeskiego emigranta, Franciszka Matejki, i szlachcianki ze spolonizowanej, niemieckiej rodziny, Joanny Rossberg, lecz wychował się w duchu polskich, patriotycznych ideałów, które znalazły silne odzwierciedlenie w jego twórczości. Od najmłodszych lat zdradzał talent artystyczny i pasjonował się dziejami Polski. Do zajęcia się malarstwem historycznym zainspirowały Matejkę obrazy Paula Delaroche’a, którymi zafascynował się podczas studiów w Monachium. Początkowo artysta planował w swej twórczości piętnować egoizm i krótkowzroczność elit politycznych, wzywać do opamiętania się w imię dobra ojczyzny. W tym duchu powstały pierwsze słynne obrazy Jana Matejki – „Stańczyk” (1862), „Kazanie Skargi” (1864) i „Rejtan” (1866). Na jego późniejszą twórczość silny wpływ wywarło powstanie styczniowe. Malarz nie mógł wziąć w nim czynnego udziału (Jan Matejko – co jest ciekawostką w przypadku autora realistycznych, pełnych szczegółów obrazów – miał bardzo słaby wzrok), ale był głęboko poruszony klęską kolejnego zrywu niepodległościowego. Postanowił tworzyć obrazy ukazujące sukcesy militarne i polityczne Polski, by w dobie powszechnego zwątpienia podtrzymać w rodakach wiarę w odzyskanie niepodległości.

Najsłynniejsze obrazy Jana Matejki

Malarstwo Jana Matejki pełne jest patosu i emocji, a zarazem przenika je myśl historiozoficzna. Obrazy, takie jak „Unia lubelska” (1869), „Stefan Batory pod Pskowem” (1872), „Bitwa pod Grunwaldem” (1878), „Hołd pruski” (1882), „Jan Sobieski pod Wiedniem” (1883), „Wernyhora” (1884), „Kościuszko pod Racławicami” (1888) czy „Konstytucja 3 Maja 1791 roku” (1891), to panoramiczne, wielopostaciowe kompozycje, na których drobiazgowo odwzorowane zostały historyczne realia – stroje, sprzęty czy detale architektoniczne. Siłę dzieł Matejki stanowi jednak rozgrywająca się na pierwszym planie akcja. Jej dramaturgia tkwi w psychologicznej głębi postaci, ich wyrazistej ekspresji odzwierciedlającej sens dziejowych przemian. Artysta nie starał się przedstawiać ściśle prawdy historycznej, np. wprowadzał do swoich obrazów osoby, które były powiązane z danymi wydarzeniami, ale w nich nie uczestniczyły. Tego rodzaju zabiegami Matejko przybliżał idee zdarzeń, syntezował ich przyczyny i – często odległe – skutki. Oprócz monumentalnych obrazów historycznych Matejko tworzył portrety. Malował zarówno swoich bliskich, jak i osobistości ze współczesnych mu elit. Jednym z ostatnich jego dzieł był cykl portretów „Poczet królów i książąt polskich”, które w świadomości Polaków na stałe zapisały się jako wizerunki dawnych władców. U schyłku życia Matejko namalował także swój autoportret, który uznawany jest za jeden z jego najwybitniejszych obrazów.

Przydatne linki:

Materiały filmowe i edukacyjne:

Scenariusze zajęć: